Pošalji dokument na e-mail

U svakoj razvijenoj zemlji dominantan je određeni tip kolektivnog pregovaranja. Postoji veći broj tipova kolektivnog pregovaranja, kao što su, centralizirani tip pregovaranja, decentralizirani tip pregovaranja, pregovaranje na nivou poduzeća, fragmentarno pregovaranje i dr.

Kod centraliziranog tipa kolektivnog pregovaranja, pregovaranje se vrši, i sporazumi se postižu, između malog broja nacionalnih sindikata (između kojih postoji nizak stupanj međusobne konkurencije) i udruženja poslodavaca (koji su po pravilu dobro organizirani). Centralizirano pregovaranje  zastupljeno je u Austriji, Nemačkoj, Norveškoj, Švicarskoj i drugim zemljama.

Kod decentraliziranog tipa pregovaranja, poznatog još pod nazivom „job control”, koji je prisutan u Americi i Kanadi, postoji velika konkurencija između decentraliziranog sindikalnog i nesindikalnom sektora koji vrši pregovore s organizacijama poslodavaca, a koji ne nastupaju koordinirano. U takvim uvjetima teško je održati visinu nadnica na nivou za koji se odlučilo nacionalno sindikalno rukovodstvo.

U Japanu, Americi, Kanadi i Australiji osnovni oblik pregovaranja je na nivou poduzeća. Osnovu kolektivnog pregovaranja čine pojedinačni kolektivni ugovori, tj. kolektivni ugovori kod poslodavca. Visina nadnica više je rezultat odnosa ponude i traženje nego dogovora koji se postiže. Nadnice se ugovaraju fleksibilno, što znači da se one automatski prilagođavaju okolnostima na tržištu rada bez ponavljanja procedure kolektivnog pregovaranja.

Kod tzv. fragmentarnog tipa pregovaranja, koji je karakterističan za Englesku, Francusku, Italiju i Belgiju, ne postoji zajednički front nastupa sindikata, a također i poslodavci su slabo organizirani, što za posljedicu ima česte konfliktne situacije koje se najčešće završavaju štrajkovima, što iziskuje intervenciju države, najčešće o pitanjima koja se tiču visine nadnica.

U istočnoeuropskim zemljama kolektivno ugovaranje zasniva se na sistemu granskih kolektivnih ugovora. Zemlje koje su završile tranziciju svojih društveno-ekonomskih sistema, preuzele su pravni model kolektivnog pregovaranja iz razvijenih tržišnih privreda, dakle kod njih kolektivne ugovore zaključuju predstavnici sindikata i predstavnici poslodavaca, dok država ima korektivnu ulogu. U određenim slučajevima, potpisnici kolektivnih ugovora su i reprezentativni sindikati, vlada i privredna komora. U ovim zemljama česti su tripartitni sporazumi između sindikata, poslodavaca i države radi stvaranja odgovarajuće socijalne kohezije. Tripartitni sporazumi, odnosno tripartitni komiteti koji su na osnovu njih formirani, imali su značajnu ulogu u procesu tranzicije. Kao primjere zemalja s tripartitnim sporazumima možemo pomenuti Mađarsku, Češku i Poljsku.

Kada je o riječ o mjestu i ulozi države u sistemu kolektivnog pregovaranja, možemo reći da je njena uloga trojaka:

       država se javlja kao zakonodavac;

       država se najčešće javlja kao najveći poslodavac; i

       država vrlo često pokušava da pospješi kolektivno pregovaranje.

Za sisteme kolektivnog pregovaranja u razvijenim tržišnim privredama uglavnom je karakteristično da se oni zasnivaju više na međusobnom povjerenju sudionika kolektivnog pregovaranja, nego na snazi samih zakona koji reguliraju ovu oblast.

Zbog niza objektivnih i subjektivnih razloga, uloga i mjesto kolektivnog ugovora, u različitim nacionalnim sistemima radnih odnosa, nije ista.

Pod utjecajem faktora kao što su radno pravo, ekonomija, struktura i praksa sindikalnog organiziranja i djelovanja, te drugih specifičnosti subjekata radnih odnosa, formirali su se i različiti nacionalni modeli kolektivnog ugovaranja. U zapadnoj literaturi izdiferencirana su, uglavnom, dva modela: anglo-američki i zapadnoeuropski.

Anglo-američki model odlikuje se sljedećim obilježjima:

       Prevalencija decentraliziranog kolektivnog pregovaranja na nivou preduzeća;

       U središtu kolektivnog pregovaranja – ekonomska pitanja;

       Ugovorne stranke su u sukobljenom odnosu;

       Minimalna državna intervencija.

Zapadnoeuropski model kolektivnog ugovaranja karakterizira:

       Koordinirana i centralizirana aktivnost kolektivnog pregovaranja na nacionalnom, regionalnom i sektorskom nivou;

       U fokusu pregovora nisu samo ekonomska pitanja, već i socijalna;

       Značajna državna intervencija;

       Dominiraju odnosi suradnje između socijalnih partnera.

Zapadnoeuropski model može su uvjetno podijeliti na tri podmodela, i to:

1. "Sjeverni - nordijski"
2. "Rajnski – njemački“ i
3. "Latinski model."

Za "sjeverni" model (Švedska, Danska, Norveška, Finska) karakteristična su sljedeća obilježja:

       visok stupanj organiziranosti poslodavaca i radnika (sindikata);

       koordiniran proces kolektivnog ugovaranja;

       nizak prag sukoba između socijalnih pantera;

       relativno slaba intervencija države u industrijske – kolektivne radne odnose.

"Rajnski" model (Austrija, Njemačka, Švicarska, Belgija, Holandija) u mnogim elementima je sličan "sjevernom" modelu, uz razliku da država ima značajniju, prvenstveno regulatornu ulogu u radnim odnosima.

"Latinski" model (Francuska, Italija, Španjolska, Portugal, Grčka) karakterizira slab položaj poslodavaca i radnika, što objašnjava tendenciju posredovanja države u ostvarivanju dijaloga – odnosa među socijalnim partnerima. U ovim zemljama, nivo sukoba između socijalnih partnera je visok.

Osim angloameričkog i zapadnoeuropskog modela, kao specifičan se izdvaja i model radnih odnosa i kolektivnog ugovaranja u Japanu. Za ovaj model može se reći da predstavlja  prelaz između navedenih dvaju modela. U Japanskom modelu rada dominira kolektivno pregovaranje na nivou poduzeća, ali i visoka koordinacija na nacionalnim nivou. Utjecaj države je vrlo izražen, ali je to obično u neformalnom obliku. Odnosi socijalnih partnera manje su konfliktni u odnosu na angloamerički model, a kultura „suradnje“ je dominantna u socijalnom dijalogu. Model rada u Japanu u početku se temeljio na američkom iskustvu, ali je vremenom evoluirao u jedinstven model u kojem značajno mjesto imaju socijalne i kulturne osobitosti japanskog društva.

Pored pomenutog, važno je istaći i to da su u teoriji izdiferencirani i različiti modeli industrijskih odnosa i to:

       Anglosaksonski model;

       Zapadnoeuropski (korporativistički) model;

       Mediteranski model; i

       Tranzicijski model.

S obzirom na to da model industrijskih odnosa determinira i odgovarajući tip (model) kolektivnog pregovaranja, to ćemo o istima, prema navedenoj tipologiji, dati pojedinačni prikaz, te komparativnu analizu model