Pošalji dokument na e-mail

Mediteranski  model  kolektivnog pregovaranja  obuhvata  zemlje Južne  Europe:  Francusku,  Italiju, Portugal, Španjolsku, te Grčku. Osim zajedničke romanske osnove jezika te, dominantno katoličke kulture,^[1] ove zemlje dijele i sličnu političku historiju, koja je nerijetko bila obilježena autoritarnim režimima i unutrašnjim sukobima. Slična kulturna osnova, a još više slične historijske okolnosti dovele su i do sličnosti sistema industrijskih odnosa i kolektivnog ugovaranja.

Ključna obilježja ovog modela industrijskih odnosa, sa aspekta kolektivnog pregovaranja, su:

• visok nivo politiziranosti djelovanja sindikata;
• značajna uloga komunističkih sindikata i ideologije klasne borbe u sindikalnom djelovanju;
• visoka decentraliziranost, fragmentiranost i međusobna sukobljenost sindikata;
• presudna uloga države i zakonodavstva u regulisanju industrijskih odnosa;
• glavni zagovornik i promotor kolektivnog pregovaranja je država;
• relativna decentraliziranost kolektivnog pregovaranja.

Sva navedena obilježja imaju zajednički nazivnik, a to je visok nivo politiziranosti industrijskih odnosa. Tome prije svega doprinose obilježja sindikalne scene, koju su karakterisale duboke političke podjele među pojedinim sindikatima, te dominacija političkih ciljeva nad neposrednim ekonomskim interesima članstva.

U gotovo svim zemljama ovog modela tokom XX vijeka djeluju barem tri suprotstavljene sindikalne konfederacije, od kojih je komunistička obično ili najveća ili druga po veličini. Ako komunistička konfederacija nije najveća, onda je to socijalistička, dok je u pravilu uvijek najmanja katolička. Izrazita međusobna sukobljenost i konkurencija među sindikatima karakteriše i cjelokupni sistem industrijskih odnosa.

Iako je od samih početaka obilježje svih kontinentalnih sindikalnih pokreta veća usmjerenost na političke ciljeve u odnosu na anglosaksonske, to je posebno obilježje sindikata u Južnoj Europi. Mogući razlozi za to nalaze se u relativno difuznoj distribuciji industrije i regionalne koncentriranosti, te dominaciji ruralnih interesa u nacionalnoj politici. Zbog političke dominacije ruralnih interesa i demokršćana, radnički pokret u Južnoj Europi u manjoj mjeri je mogao računati na postizanje ciljeva kroz institucionalno političko djelovanje, preko socijalističkih i komunističkih stranaka. Sa druge strane, poslodavci su bili neprijateljski raspoloženi prema sindikatima, tako da nisu mogli razvijati niti poslovni sindikalizam britanskog tipa. Parlamentarnu borbu zamijenilo je  vaninstitucionalno djelovanje sindikata, ali i političkih stranaka. Stoga sindikati u ovom modelu često koriste štrajkove kako bi izvršili politički pritisak na državu

U nekim fazama prosvjedi su češće upereni protiv države, nego protiv konkretnih poslodavaca.  Dugo  vremena  sindikati  su  zagovarali  opći  štrajk  kao najefikasnije sredstvo za ostvarivanje političkih ciljeva.^[2] Osim političke svrhe, organiziraju se i “redovni” prosvjedi usmjereni protiv poslodavaca kako bi se ojačala pregovaračka pozicija. Zbog te dvostruke upotrebe prosvjeda, prosvjedi su u ovom modelu u prosjeku nešto češći nego u drugim modelima industrijskih odnosa, što se prije svega odnosi na Španjolsku i Italiju. Primjera radi, poznat je niz prosvjeda u Francuskoj i Italiji krajem 1960-ih koji su bili usmjereni jednako protiv nacionalne vlade i poslodavaca.

Politiziranosti sindikata posebno doprinosi čvrsta veza između političkih stranaka i sindikata, što je vezano posebno za odnos između komunističkih stranaka i komunistički orjentisanih sindikata. Najveći francuski, talijanski i portugalski sindikati su do 1990-ih bili pod dominacijom komunista, kao i drugi po veličini sindikat u Španjolskoj. Međutim, skladnost odnosa između komunističkih partija i sindikata je bila manja nego što je to sugerisala ideologija i manifestni nivo. U sindikatima su značajnu ulogu imali i anarhisti, koji su nešto drugačije gledali na proces provođenja socijalističke revolucije, te su smatrali da se revolucija može provesti odozdo, velikim općim prosvjedom.

Sindikati u Južnoj Europi, posebno komunistički, slabo kontrolišu bazu. To je dijelom tako i zbog tradicije političkih protesta, zbog kojih je važno imati relativno militantno članstvo. Takvim sindikatima se nije “isplatilo” pasivizirati bazu, što je nužno u sistemima gdje je razvijeno (gransko ili nacionalno) kolektivno pregovaranje. Zbog slabe kontrole baze često su se događali spontani valovi  prosvjeda i industrijskih akcija.^[3] Usmjeravanje orjentacije sindikata prema društvenoj integraciji jača pod uticajem ekonomske krize 1980-ih i političke krize 1990-ih.

Kolektivni  pregovori u Južnoj Europi prije pokrivaju grane djelatnosti nego preduzeća, ali su ugovori uglavnom regionalnog ili lokalnog karaktera. Takav sistem kolektivnog pregovaranja odgovara poslodavcima jer lokalni pregovori omogućuju direktnu uključenost svakog poslodavca, te omogućava prebacivanje pregovora na politički nivo, kako bi se spriječila nacionalna mobilizacija i uplitanje politike. Ovakvom karakteru kolektivnog pregovaranja doprinosi i relativna decentraliziranost sindikata, odnosno relativno slaba kontrola konfederacija nad lokalnim sindikatima i članstvom. Značajan doprinos takvom sistemu pregovaranja daju i relativno velike razlike u razvijenosti pojedinih regija, te različite regionalne koncentracije pojedinih industrija.

U mediteranskom modelu uloga države u poticanju kolektivnog pregovaranja je vrlo značajna. Tokom 1980-ih države su pokušale uspostaviti tu tradiciju primjerom kroz uvođenje pregovora u javnom sektoru, sa različitim nivoom uspješnosti. Upravo zahvaljujući “nametanju” kolektivnog pregovaranja od strane države, razina pokrivenosti kolektivnim ugovorima je velika. Zbog relativne nerazvijenosti kolektivnog pregovaranja i njegovog kasnog razvoja, država ima ključnu ulogu u definiranju uslova rada. Zbog nemogućnosti sporazumijevanja između sindikata i poslodavaca, te zbog orjentisanosti sindikata prema političkom djelovanju, država je bila prisiljena imati proaktivnu i vodeću ulogu u regulisanju plaća i drugih odnosa između radnika i poslodavaca. Stoga je centralna uloga države u oblikovanju industrijskih odnosa, uz sukobljenost sindikata, ključno obilježje ovog modela kolektivnog pregovaranja.    

[1]osim Grčke. prim. aut.

[2] Jedan od ciljeva svojevremeno je bila i “socijalistička revolucija”. prim. aut.

[3] Jedan od takvih valova zahvatio je cijelu Južnu Europu krajem 1968. i početkom 1969., a proširio se i na ostale evropske zemlje (npr. Njemačku). U  Italiji  je ovo dešavanje poznato  pod  nazivom  “vruća  jesen”. prim. aut.